اسرائیل در یکی از پرتنش‌ترین دوره‌های تاریخ معاصر خود، نه فقط درگیر بحران‌های شدید امنیتی و نظامی است، بلکه در جبهه اقتصادی نیز با بحرانی بی‌سابقه مواجه شده است.
آنچه دیگران میخوانند
از زمان آغاز جنگ در اکتبر ۲۰۲۳، ساختار‌های کلیدی اقتصاد اسرائیل، از جمله بخش‌های انرژی، فناوری، گردشگری و حمل‌ونقل، دچار اختلالات گسترده و در مواردی به مرز فروپاشی رسیده‌اند.
بر اساس گزارش رسانه‌های اسرائیلی، برآورد‌ها حاکی از آن است که جنگ با ایران حدود ۲۸ میلیارد دلار برای اقتصاد اسرائیل هزینه خواهد داشت.
بر اساس گزارش بانک مرکزی اسرائیل، تل‌آویو تا پایان سال ۲۰۲۵ با هزینه‌ای بالغ بر ۲۵۳ میلیارد شِکل، معادل ۶۷ میلیارد دلار، ناشی از جنگ در غزه رو‌به‌رو خواهد بود؛ رقمی که شامل هزینه‌های نظامی و غیرنظامی است. در همین راستا امیر یارون، رئیس بانک مرکزی اسرائیل هشدار داده که این هزینه‌ها فشار شدیدی بر بودجه عمومی وارد خواهد کرد و منجر به رشد دائمی مخارج دفاعی و تاثیرات منفی گسترده بر اقتصاد کلان خواهد شد.
از سوی دیگر، برآورد‌های نهاد تحقیقاتی آمریکایی رَند (RAND Corporation) نشان می‌دهد که جنگ‌های متوالی اسرائیل با فلسطین و ایران ممکن است تا ۱۰ سال آینده، حدود ۴۰۰ میلیارد دلار از تولید اقتصادی اسرائیل بکاهد. آن‌گونه که این مطالعه اشاره می‌کند، حدود ۹۰ درصد از این زیان‌ها، از مسیر‌های غیرمستقیم مانند فرار سرمایه، کاهش اشتغال، افت بهره‌وری و بی‌ثباتی ساختاری در اقتصاد اسرائیل ناشی می‌شود.
همزمان، جنگ متقابل میان اسرائیل و ایران هزینه‌ای بالغ بر یک میلیارد دلار در روز بر اقتصاد تل‌آویو تحمیل می‌کند. به گفته ریم امیناچ، ژنرال بازنشسته و مشاور مالی پیشین رئیس ستاد ارتش اسرائیل، فقط در ۲ روز اول درگیری، اسرائیل ۵.۵ میلیارد شِکل، برابر با حدود ۱.۴۵ میلیارد دلار زیان مستقیم متحمل شد که نیمی از آن مربوط به عملیات تهاجمی و نیمی دیگر مربوط به اقدامات دفاعی بود. این محاسبات، خسارات به زیرساخت‌های غیرنظامی و آثار اقتصادی غیرمستقیم را شامل نمی‌شود.
در این میان، صنایع کلیدی اسرائیل با مشکلات فزاینده‌ای رو‌به‌رو شده‌اند. گروه بازان (Bazan Group)، بزرگترین مجموعه پالایشی و پتروشیمی این کشور که در منطقه حیفا واقع است، در پی حمله موشکی مستقیم ایران دچار خسارات سنگین شد. این حملات منجر به مرگ ۳ تن از کارکنان این شرکت شده و به تعطیلی کامل واحد‌های پالایشی انجامیده است.
بر اساس گزارش روزنامه وال‌استریت ژورنال، پالایشگاه حیفا هدف مستقیم حملات موشکی شدید ایران قرار گرفته که به انفجار گسترده‌ای در مجتمع منجر شده و احتمال تکرار حملات مشابه به این زیرساخت‌های حیاتی هنوز بالاست.
شرکت آمریکایی شِورون نیز که از طریق خرید شرکت نوبل انرژی در سال ۲۰۲۰ مالکیت میادین گازی تامار و لویاتان در مدیترانه را در اختیار دارد نیز متاثر از شرایط امنیتی، تولید در میدان تامار را پس از حملات به غزه متوقف کرد. پس از حمله اسرائیل به خاک ایران نیز فعالیت در میدان لویاتان که تامین‌کننده بیش از ۴۰ درصد از گاز طبیعی اسرائیل است، به حالت تعلیق درآمد. این توقف‌ها باعث اختلال در صادرات گاز به مصر و در نهایت افزایش قیمت جهانی گاز در بازار اروپا شد.
در بخش فناوری، شرکت اینتل که در اسرائیل دارای مرکز تولید بزرگی در شهر کِریات گات است و حدود ۱۲ هزار نفر را به کار گرفته، با چالش جدی کمبود نیرو مواجه شد. حدود ۱۵ درصد از کارکنان این شرکت به خدمت نظامی در نیرو‌های ذخیره فراخوانده شدند. از سوی دیگر، هزینه‌های روزافزون، ناتوانی در بازاریابی محصولات جدید و تنش‌های سیاسی میان مدیریت شرکت و دولت اسرائیل، اینتل را به تعلیق ساخت کارخانه جدید واداشته است. منابع خبری اسرائیل از احتمال تعدیل نیروی گسترده در این شرکت، به ویژه در میان کارکنان سطح مدیریتی میانی خبر می‌دهند.
در حوزه حمل‌ونقل هوایی، شرکت هواپیمایی «إلعال»، پس از حمله متقابل ایران، همه پرواز‌های خود را تا ۱۹ ژوئن لغو کرد. تعطیلی فرودگاه بن‌گوریون و بسته شدن حریم هوایی اسرائیل، سهام این شرکت را با افتی ۳.۵ درصدی مواجه کرد. در کنار این، یک دادخواست دسته جمعی ۶۰۰ میلیون دلاری نیز علیه این شرکت ثبت شده است. شاکیان، شرکت ملی هواپیمایی اسرائیل را به سوءاستفاده از بحران ملی برای افزایش نامتعارف قیمت بلیت‌ها و رفتار‌های انحصاری غیرقانونی متهم کرده‌اند.
گروه ارتباطاتی بیزک که بزرگترین گروه مخابراتی اسرائیل تلقی می‌شود نیز با پیامد‌های جنگ روبه‌روست. واحد تلفن همراه این شرکت، «پله‌فون»، فقط در سال ۲۰۲۴ بیش از ۵۰ میلیون شِکل، معادل ۱۴.۴ میلیون دلار، از درآمد خود را به دلیل کاهش شدید در آمد‌های حاصل از رومینگ بین‌المللی از دست داده است. افزون بر این، زیرساخت‌های ارتباطی اسرائیل در معرض حملات سایبری قرار گرفته‌اند. بر اساس گزارش اداره ملی امنیت سایبری اسرائیل، فقط در سال ۲۰۲۳، بیش از ۳۳۸۰ حمله سایبری علیه شرکت‌های بورسی انجام شده که خسارتی بالغ بر ۳.۲ میلیارد دلار به اقتصاد دیجیتال این کشور وارد کرده است.
از دیگر بخش‌هایی که به شدت آسیب دیده‌اند، می‌توان به حوزه استارت‌آپ‌ها و فناوری نوین اشاره کرد. به دلیل کاهش جریان سرمایه‌گذاری‌های خارجی و داخلی و وضعیت ناپایدار امنیتی، بسیاری از شرکت‌های نوپا که در زمینه‌هایی، همچون کشاورزی هوشمند، سلامت دیجیتال، هوش مصنوعی و امنیت سایبری فعال بودند، با بحران مواجه شدند. برخی مانند FrootSpeak و Geist MD به کلی تعطیل شده‌اند. شرکت‌هایی، همچون Sprout که ارزش‌گذاری ۲۰۰ میلیون دلاری داشت نیز اعلام ورشکستگی کرده‌اند. شرکت‌های معروفی مانند OrCam، DayTwo، Kaholo و Resilient نیز با توقف جذب سرمایه، کاهش نیروی کار یا تعطیلی بخش‌هایی از فعالیت خود مواجه شده‌اند.
در نهایت، بخش گردشگری اسرائیل با خسارتی بی‌سابقه رو‌به‌رو شده است. طبق آمار وزارت گردشگری اسرائیل، از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون، درآمد گردشگری بیش از ۳.۴ میلیارد دلار کاهش یافته است. ورود گردشگران خارجی بیش از ۹۰ درصد افت کرده و در برخی مناطق، نرخ اشغال هتل‌ها به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است، در حالی که در سال‌های گذشته، این رقم به طور میانگین ۸۰ درصد بود. ده‌ها شرکت هواپیمایی خارجی، پرواز‌های خود به مقصد اسرائیل را متوقف کرده‌اند و گردشگری داخلی نیز به دلیل شرایط ناامن عملا متوقف شده است.
در مجموع، ساختار اقتصادی اسرائیل در حال تجربه بحرانی تمام‌عیار است؛ بحرانی که نه فقط در ابعاد مالی، بلکه در سطوح ساختاری، نیروی کار، اعتماد عمومی و انسجام صنعتی تاثیرات بلندمدت خواهد داشت. در مقابل، ایران با استفاده از ابزار‌های نظامی و راهبردی خود موفق شده تا تا ضمن مهار تهدیدات خارجی، ضربات اقتصادی عمیقی به دشمن وارد کند و در حوزه بازدارندگی منطقه‌ای جایگاه خود را تحکیم بخشد. این تحولات نشان می‌دهد که چشم‌انداز اقتصادی اسرائیل در سال‌های پیش رو، حتی در صورت پایان جنگ، با چالش‌های بی‌سابقه‌ای مواجه خواهد بود.